Páll: Faðir þeirra beggja er Pétur Eggerz eldri, sem átti samtals 14 börn með 2 eiginkonum, 10 með fyrri konunni og 4 með seinni konunni, þessir 2 bræður sem við vorum að ræða um, Sigurður og Guðmundur, og svo 2 systur, Ragnhildur og Sólveig ...

Hilmar: Ég hitti Sólveigu, hún var ákaflega imponerandi kona og það var glæsileiki yfir öllu þessu fólki og hún varð gömul, ég hitti hana sem gamla konu hér í Reykjavík og hjá dóttur hennar og hún var ákaflega merk og skemmtileg kona að hitta, einstaklega og hún var sú eina sem ég þekkti af fólkinu (og Guðmund).

Páll: Og út frá henni kemur þessi ætt sem Sólveig Eggerz Pétursdóttir er í, hún og ég, við erum þremenningar. Út frá Ragnheiði kemur Torlacius ættin. Og svo eru þessi hálfsystkini þeirra, 10 samtals - það hlýtur að vera mjög stór hópur sem kemur af þessum Pétri Eggerz.

Hilmar: Já, ég þekkti ekkert af þessu fólki og ég man að ég sá Torlacius fólkið fyrst í jarðarför Sigurðar, hinsvegar þekkti ég kynslóðina á eftir, bræðurna Birgi (og Sigríði, konu hans) og Kristján. Einhvern veginn hefur það slysast til að maður hefur ekki haft kynni af þessu fólki. Þetta er fjölmennt lið sem hefur verið dreift um landið og Reykavík.

Páll: En þetta hús í Suðurgötu 29. Sigurður hefur sennilega hugsað sér þetta þannig, að eftir að hafa verið syslumaður fyrir norðan frá 1931 - til '45 að þá kæmi hann til baka ...

Hilmar: ... já, '31, þá er hann eitt ár á Ísafirði, svo það er ´32/´33 sem hann kemur á Akureyri, já hann hefur hugsað sér það sem svona elliheimili, en hann veiktist áður en þau fengu húsið afhent og bjuggu þá á Hrefnugötu 2, í húsi Sveins Valfells. Það var mikil vináttta þar á milli, sérstaklega á milli dóttur Sveins og Ernu.

Páll: En þá hefur Sigurður sennilega verið að undibúa flutninginn í þetta hús, en því miður deyr hann skömmu áður en að því kemur.

Hilmar: Já, hann lá á spítala einhverjar vikur áður en hann dó, en þarna, sem sagt, flutti amma þín [Sólveig Kristjánsdóttir Eggerz] skömmu eftir að hann lést. Þetta var ákaflega skemmtilegt heimili og Erna bjó þar nær öll sín siðustu ár og þótti ákaflega vænt um þetta hús.

Páll: Svo þetta hús kemur við sögu fjölskyldunnar þótt Sigurður hafi aldrei flutt þar inn, en bjó samt í Ráðherranbústaðnum þar rétt fyrir neðan. Erna og Pétur - hafa þau ekki líka búið í Ráðherrabústaðnum?

Hilmar: Já já, ég man að við vorum að hjálpa til við strákarnir er þau fluttu þaðan og upp á Laufásveg 14 þar sem þau bjuggu þangað til þau fóru vestur (það var Guðmundur Hlíðdal, Póst og símamálstjóri sem átti það hús) og þar var mjög skemmtilegt heimili líka - þar las ég prófarkir með Sigurði.

Páll: Mér finnst mjög merkilegt hvað þetta er nálægt hvoru öðru - Ráðherrabústaðurinn og svo kaupir hann rétt næsta húsið sem elliheimili fyrir sig og konuna sína að Suðurgötu 29 og nú er svo skrítið að þau eru öll í sama reit hinum megin við götuna í gamla kirkjugarðinum.

Hilmar: Já, það er eitt sem ég vildi minnast á varðandi legsteininn - það stendur á honum "Vinir reistu steininn" . Það voru hér menn, ágætir menn, fjölmargir sem oft voru kallaðir "Sigurðarmenn". Því Sigurður átti persónufylgi og mikið ákveðið fylgi, ég nefni bara bræðurna Harald Árnason, Árna B. Björnsson og Björn Björnsson. Ég nefni Alexander Jóhannesson, Háskólarektor og bróður hans tengdaföður minn Guðmund Jóhannesson, stórkaupmann, Magnús Kjaran, stórkaupmann og ræðismann, sem var nú sjálfsagt mikill framkvændamaður og það var hann sem hratt þessu af stað og lét reisa steininn, en ég geri ráð fyrir því að þessir aðilar sem ég hef nefnt hafi verið í þeim hóp sem gerðu þetta minnismerki. Sigurður fer úr gamla íhaldsflokknum og í frjálslyndaflokkinn alveg eins og við sjáum þá á Norðurlöndum og í Bretlandi og síðan breyttist þetta að íhaldsflokkurinn skipti um nafn og þar hefur ábyggilega Sigurður ráðið miklu en úr verður svokallaður Sjálfstæðisflokkur, það var sjálfstæðið sem Sigurður lagði aðaláherslu á og þessir menn fylgdu honum alltaf gegnum þessar breytingar.

Páll: Það er skemmtilegt að gera sér grein fyrir því, að þegar Pétur Eggerz yngri, sonur Sigurðar fer til London 1945 í breskri herflugvél sem einn af fyrstu sendimönnum Íslands þá er hann að vissu leyti arftaki þess sem Sigurður hafði sett í gang. Sigurður varð þekktur fyrir að berjast fyrir sjálfstæði Íslendinga sem nær hápunkti fyrst 1.des 1918, og svo rennur þessi samningur út eftir 25 ár og 17. júní 1944 er lýðveldið stofnað sem er algörlega laust við konunginn og þegar stríðinu lýkur þarf að senda sendimenn út í heiminn og Pétur sonur hans er svo að segja arftaki hans í þessu embætti.

Hilmar: Það er athugandi að Sigurður er ráðherra sem hefur farið með utanríkismál - hér var enginn utanríkisráðherra því utanríkismál voru í höndum Dana, en hann hefur eflaust komið þessu fyrir. Eini sendimaður okkar var í Danmörku, sendiherra þar hét Sveinn Björnsson, síðar forseti. Frá 1. des. , 1918 hefur einn ráðherranna alltaf verið látinn fara með útanríkismál. Og það er fyrst Jón Magnússon 1918 og svo tekur Sigurður við því '22 til '24, svo það má segja að hann sé annar ráðherrann sem fer með utanríkismál.

Páll: En Sólveig konan hans Sigurðar er Jónsdóttir, þ.e.a.s. faðir hennar Kristján var ráðherra, að vísu ekki mjög lengi, en þó frá 1911 til 12, svo þetta var merkileg ætt. Þekktir þú Kristján Jónsson?

Hilmar: Ég var tæplega 6 og hálfs árs þegar hann féll frá, en hans kona dó ´21 og eftir það heldur móðir mín hús fyrir hann. Við búum saman og ég er eiginlega uppalinn hjá honum. Þetta er skrifborðið hans þarna (Hilmar bendir á skrifborð) og þarna sat ég venjulega fyrir neðan þegar hann var að skrifa  hann skrifaði með fjöðurstaf, ekki penna og maður heyrði ískrið. Hann var ákaflega vinnusamur, svokallaður háyfirdómari síðustu árin frá 1920 því að hann er sá maður sem er í forsæti þegar Hæstiréttur Íslands er stofnaður í febrúar 1920 (og það er mynd þarna frammi af því). Hér er Kristján Jónsson, hann er kenndur við Gautlönd, kallaður Kristján frá Gautlöndum, bróðir hans var ráðherra líka, þetta voru framámenn miklir, og hér er fyrsta dómþing Hæstaréttar og þar er Kristján í forsæti og kallaður háyifirdómari. Með honum eru þá fyrsti borgarstjóri í Reykjavík, Eggert Briem, Lárus H. Bjarnason prófessor, og fleiri góðir menn. Málsflutningamennirnir eru Sveinn Björnsson og Eggert Claasen og ritari er dr. Björn Þórðarson, síðar forsætisráðherra utanþingsstjórnar 1942-4. Og þessu embætti gegndi Kristján Jónsson til dauðadags 2. júlí, 1926 - þá hné hann niður við kvöldverðarborðið en þá eru greinilega ekki aldursmörk embættismanna komin því hann er þá orðinn 74 ára. En hann var ákaflega mildur, gæfur og vænn alla tíð, þótti öllum vænt um hann. Þeir bræður þóttu merkismenn, eins og ég nefndi áður, Steingrímur var forveri Sigurðar í embætti á Akureyri og stofnandi Sambands Íslenzkra Samvinnufélaga. Það var stórmerkilegt félag í þá daga, stofnað fyrir aldamót 1900.

Páll: Faðir minn, Pétur Eggerz, bar nafn Péturs Eggerz eldra, langafa míns. Þú hefur þekkt Pétur allt frá bernsku þangað til hann dó 1994.

Hilmar: Við vorum alltaf miklir vinir þótt við höfum verið askildir með Atlantshafið á milli. Þá var það að þegar Sigurður afi þinn varð jarðsunginn gat Pétur ekki komið heim - menn hoppuðu ekki á milli London og Reykjavíkur í þá daga - það hefði oriðið að fara upp til Leeds eða Hull og taka þar skip og tók svona vikuferð til að komast á milli - og þá er hann á þeirri skrifstofu þar sem ég hóf mitt starf - ég byrjaði þarna 1940.

Páll: Þannig, að þú varst í London á stríðsárunum?

Hilmar: Já, ég er þar hjá Ministry of Economic Warfare , Anglo-Icelandic Joint Standing Committee, eins og það hét, Samningarnefnd Utanríkisviðskipta, og þegar Danmörk er hertekin 9. apríl 1940 var ekkert annað hægt að gera en að Alþingi lýsi yfir að Íslendingar taki að sér utanríkismál og landhelgisgæslu sem var hvortveggja falið Dönum áður. Þá er minn yfirmaður Pétur Benediktsson settur sendifulltrúi í Lundúnum og þá var þetta eina hebergi sem við hírðumst í allt í einu orðið sendiráð og þannig kom þetta til og faðir þinn kemur þarna tæpum 5 árum seinna og var þar í nokkur ár og unni þar vel áður en hann fer til Bandaríkjanna. Við vorum alltaf nánir vinir og skrifuðumst alltaf á talsvert og ég kom einu sinni í opinberum erindum til Washington og þá störfuðum við saman.

Páll: Pabbi var í London frá 1945-1951, er svo sendur beint frá London til Bandaríkjanna og svo frá Bandaríkjunum er hann sendur til Bonn og þá fyrst árið '56 stoppar hann hér á Íslandi með okkur. En þá höldum við áfram til Bonn, og erum þar til '68. Hann var sleitulaust í útlöndum frá '45 til '68.

Hilmar: En fyrir þann tíma gegndi hann hér merkilegu embætti því hann er fyrsti ríkisstjóraritarinn. Þegar Sveinn Björnsson kemur heim frá Danmörku, þá varð að hafa einhvern yfirmann og er hann gerður ríkisstjóri og pabbi þinn varð þá ritari hans þangað til hann fór til London. Er hann þá ekki fyrsti forsetisritarinn? Forsetinn var kjörinn '44 , og hann er forsetisritari síðasta árið sem hann er hérna áður en hann fer til Lundúna?

Páll: Ég veit ekki annað en hann gegndi því embætti þangað til hann fór út '45. En hvað segir þú mér um Ernu Eggerz, systur Péturs?

Hilmar: Hún var mjög merk kona. Hún er líklega einn lestnasti kvenmaður sem ég hefi þekkt og ég minnist þess að þegar að móðir mín dó og ég spurði Ernu hvort það væri einhver gripur sem hún vildi eiga eftir hana, þá sagði hún jú, kærar þakkir, bókaskápinn. Hún las fyrir utan Norðurlandamálin ensku og þýsku og ég held að hún hafi jafnvel lesið franskar bækur, en hún var alltaf lesandi. Hún var akaflega vönduð og samviskusöm manneskja eins og hún átti ætt til. Hún vann í gamla Íslandsbanka og síðar Útivegsbankanum þar sem hún starfaði til sextugs aldurs sem ákaflega stundvís og samviskusöm í hvívetna og vel látin af samstarfsfólki. Hún var ákaflega nátengd föður sínum og hún tók það mjög nærri sér þegar hann dó. Hún var svo skemmtileg í viðræðum vegna þess að þegar maður talaði við hana um einhver ritverk, þá var hún venjulega búin að lesa bókina - á einhverju máli. Og hún skipti aldrei um vettvang, nema um hríð þá var hún hjá afa þínum, föður sínum, þann stutta tíma eftir að hann hætti í bankanum og rak lögfræðiskrifstofu í húsnæði hjá Haraldi Árnasyni. Haraldur bauð honum að vera þar með Magnúsi Torlacius, sem þá var ungur lögmaður að byrja. En þá var hann beðinn um að taka að sér embætti á Ísafirði svo að hann hvarf frá því og þá fór Erna aftur í þann nýja banka, Útivegsbanka, sem stofnaður var eftir að Íslandsbanki var lagður niður. Annars var Íslandsbanki gamli sem hún var í Seðlabanki. Þeir gáfu út seðla með stórri mynd af danska kónginum. Það var alltaf verið að minna Íslendinga á að þeir áttu danskan kóng og það hefur farið í fínustu taugarnar á Sigurði Eggerz.

Páll: En Sólveig Eggerz, ekkja Sigurða Eggerz, bjó á Suðurgötu 29 í 30 ár eftir að hann dó. Þú hefur þekkt hana mjög vel líka.

Hilmar: Já, hinar tvær systurnar - Kristján Jónsson átti 8 börn, 4 stráka og 4 stelpur - og hinar 2 systurnar, giftust báðar til Danmerkur, Þórunn sú elsta og Ása sú yngsta og einn bræðranna Halldór, dr. med., hann er hér á mynd ásamt dóttur sinni indælistúlka sem því miður dó ung. Svo föðuramma þín, sem var móðursystur mín, var sú systranna, sem ég umgengst mest, en eins og ég sagði þá hoppaði fólk ekki á milli landa. Ása giftist dönskum skipstjóra og ferðaðist mikið með honum. Þau voru gefin saman í Reykjavík frostaveturinn mikla 1918, veislan var haldin í Pósthússtræti 13, en á eftir gengu þau á ísnum (allur flóinn var ísilagður) út í skipið, sem lá út við Viðey. Þau brúðhjónin hafa eflaust hlýtt á hátiðarræðu Sigurðar Eggerz við stjórnarráðið 1. desember.

---------------------